زنان و حصاركشي پارك‌هاي شهر
زهرا نژادبهرام
چندي پيش خبر آمد كه شهرداري تهران درصدد جداسازي بخشي از پارك‌ها براي زنان به بهانه امنيت زنان و مادران و كودكان است!موضوع حتي از سوي هواداران اين طرح به تجارب كشورهاي غربي در اين خصوص نيز وارد شد و روزنامه همشهري در گزارشي به برخي نمونه‌ها اشاره كرد! اما داستان چيست؟ شايد در نظر اول اين مساله كه شهرداري نگران امنيت زنان و كودكان است به نظر جالب توجه بيايد اما با توجهي بيشتر به نظر مي‌رسد ريشه‌هاي اين مساله در نگرشي ديگر و رويكردي متفاوت از امنيت زنان تعريف شده است. اگر مساله امنيت و رفاه مادران و زنان و كودكان مساله اصلي اين طرح است به نظر مي‌رسد موضوع به نوعي وارونه تعريف شده است .فضاهاي عمومي اعم از پارك‌ها و معابر و مكان‌هاي شهري جملگي محل حضور زنان و مادران و كودكان و پدران و مردان است لذا توجه به پارك‌ها كمي بحث‌برانگيز است. تهران شهري با حدود 2000 پارك و بوستان محلي از كمبود فضاي سبز به شدت در رنج است با اقدامات دوره پيشين مديريت شهري برخي محلات كه فاقد فضاي سبز بودند با تملك برخي باغات كه از محل عوارض قطع درخت در صندوق ويژه‌اي تدارك ديده شده بود، تامين شد اما همچنان شهر با مشكل فضاي سبز روبه‌رو است. سياست‌هاي پيشين در جهت ساخت برج باغات منجر به از ميان رفتن بالغ بر 4000 هكتار باغ شد، اما با تدبير شوراي قبل و تصويب شوراي عالي شهر‌سازي تلاش جدي براي ماندگاري باغات باقيمانده صورت گرفت، با اين وجود هنوز تهران با كمبود روبه‌رو است. با اين نگاه اختصاصي‌سازي بخشي از اين معدود فضاهاي سبز محلات به زنان و مادران و كودكان به بهانه امنيت و... به نظر نگراني بيشتري بر شهر تحميل مي‌كند تا فرصت بهبود را! محلاتي با بوستان‌هايي در حد 1000 -500 متر چگونه مي‌توانند اختصاصي شوند و محله را از داشتن تنها مفر براي گردهمايي خانوادگي و بهره‌گيري از ظرفيت فضاي سبز محلي محروم سازند؟!
در اين خصوص شايد برجسته‌ترين آثار اين اقدام را بتوان در نكات زير طرح كرد: /جداسازي شهروندان در دستور كار هيچ سازمان شهري قابل دفاع نيست. شهر متشكل از زنان و مردان است و دانستن حقوق فردي و اجتماعي زنان و مردان و باور‌پذيري آن از سوي تصميم‌گيرندگان و ساكنان شهر در قالب اقدام فرهنگي و حقوقي الزامي جدي است ./ مادران و كودكان نيازمند امنيت شهري هستند و مديران مربوطه مكلف به ايجاد اين شرايط با تدوين قوانين و دستورالعمل‌هاي خاص براي بهره‌برداري از فضاهاي عمومي هستند و اين مهم به معني جداسازي نيست، بلكه قانونگذاري در جهت تامين امنيت و ارايه خدمات به آنهاست، اتاق‌هاي مادر و كودك در پارك‌هاي بزرگ مقياس شهري براي تامين نياز آنها الزامي است!/جدا كردن مادران و كودكان از فضاهاي شهري منجر به نوعي شكاف در ميان خانواده‌ها مي‌شود. در شرايطي كه به دلايل مختلف اجتماعي با روندي نگران‌كننده نسبت به استحكام خانواده‌ها روبه‌رو هستيم، ارايه چنين طرح‌هايي بيش از آنكه آثار مطلوب داشته باشد منجر به بروز نگراني مي‌شود.جداسازي والدين و انحصاربخشي از پارك‌ها به مادران و كودكان يعني جدا كردن اعضاي خانواده!/ ناتواني در تامين حقوق زنان در مديريت شهري به معني فاصله‌اندازي و محدود‌سازي آنها نيست !/ خارج كردن بخشي از پارك از دسترس عموم به بهانه‌هاي گوناگون نظير ايجاد بخش مادر و كودك تصرف غيرمتعارف فضاي عمومي است !/مديريت شهري در جهت ايجاد فضاهايي از اين دست بايد نسبت به ساخت اين نوع مكان‌ها مبادرت كند نه آنكه فضاهاي موجود را ديواركشي يا حصاركشي كند! /تفكر حصاركشي به بهانه‌هاي مختلف پيش از اين نيز در مورد دانشگاه‌ها در اوايل انقلاب مطرح شده بود كه با مخالفت جدي امام راحل روبه‌رو شد. / نگاه جنسيتي به زنان در جامعه پيامدهاي مثبتي ندارد، اجراي طرح‌هاي جداسازي خانواده‌ها از لحاظ رواني زن‌ها و شوهر‌ها را نيز از هم جدا مي‌كند. از طرفي فضاي تفريحات خانوادگي را نيز مخدوش مي‌سازد. فراموش نكنيم كه جامعه متشكل از زنان و مردان است و با اين نگرش فضاهاي عمومي متعلق به همگان است نه جنسيتي خاص!/ وجود فضاهاي اختصاصي براي زنان الزامي جدي است، اما اين به معني حذف فضاهاي موجود از زنان نيست. تجربه پارك‌هاي بانوان مي‌تواند با همت شهرداري و مديريت شهري گسترش پيدا كند تا دغدغه برخي مادران و زنان را برطرف سازد ./ نكته جالب اينجاست كه تهران با فضاهاي عمومي متناسب روبه‌رو نيست و شهر نيازمند فضاهاي موجود است و نبايد شهروندان را از فضاهاي موجود محروم كرد !/تعبيه رويكردهايي مثل حصاركشي جنسيتي يا حتي حصاركشي فضايي پارك‌ها كه در گذشته رواج داشته امروزه در برخي مناطق مشاهده مي‌شود و اين به معني بازگشت به نوع نگرش اختصاصي‌سازي فضاست كه در فضاهاي شهري امروزه كارآمد نيست. به عنوان نمونه رويكرد حصاركشي در پارك پدر و امثال آن بخشي از همان رويكرد اختصاصي‌سازي است كه شهر را با مشكل روبه‌رو مي‌كند !/ در راستاي نگراني براي امنيت مادران و زنان شهر خوب است مديريت شهري سند امنيت زنان در شهر را كه در دوره قبل شورا توسط مديريت شهري تدارك ديده شده و از آن رونمايي شد را اجرايي كند و نسبت به رفع فضاهاي بي‌دفاع شهري و نور‌پردازي محلات اقدام عاجل انجام دهد! / به كار‌گيري شيو‌ه‌هايي از اين دست به معني دشوار ساختن ارتباط شهروندان با فضاهاي شهري است، بدون توجه به ريشه‌هاي بروز ناامني براي زنان و كودكان و ناكارآمد‌سازي اقدامات مديريت شهري در استفاده بهينه از فضاهاي عمومي براي همه شهروندان است ./به نظر مي‌رسد اگر مديريت شهري نسبت به امر مناسب‌سازي براي تردد مادران و كودكان، سالمندان تلاش كند و اقدامات پيشين در اين خصوص را در دستور كار قرار دهد، بهتر مي‌تواند نسبت به امنيت شهروندان در فضاهاي شهري همراهي كند.آسيب‌هاي فيزيكي و روحي ناشي از مناسب‌سازي فضاهاي شهري امروزه از دغدغه‌هاي جدي همه است و كم‌توجهي به آن به‌رغم تلاش‌هاي دوره گذشته مديريت شهري با سكون همراه شده است ! در نهايت تجربه جداسازي‌ها منجر به ايجاد فاصله جدي ميان شهروندان شده و نوعي خشونت پنهان را در جامعه رواج مي‌دهد كه در بلندمدت قابل جبران نيست، نيمي از جامعه كه از اين فضاها محروم مي‌شوند همواره داراي نوعي خصومت دروني نسبت به گروهي ديگر كه از اين فضاها اختصاصي استفاده مي‌كنند، مي‌شوند كه نگراني آن در بخش‌هايي نظير اتوبوس و مترو كه از اين شيوه استفاده شده تجربه شده است .
از اين‌رو به مديريت شهري توصيه مي‌شود در توسعه فضاهاي عمومي شهر عزم جدي داشته باشند و نسبت به ادامه تملك باغات در محلات مختلف تسريع كنند و در مناسب‌سازي، ايمن‌سازي و امن‌سازي فضاهاي شهري براي زنان همت بگمارند.